شناسایی و راستی‌آزمایی چوب‌های وارداتی در بازار ایران؛ بخش نخست: پهن‌برگانِ زینتی

سابقه و هدف: یکی از چالش‌های تجارت الوار چوبی، تقلب در نوع چوب است که به دلیل سخت یا غیرممکن بودن تمایز چوب‌ها –به‌ویژه چوب‌های وارداتی- در بعد ماکروسکوپی به‌وفور رخ می‌دهد. نگرانی دیگری که در مورد بازار چوب‌های زینتی و لوکس در ایران وجود دارد، فروش چوب‌های خوش رنگ و نگار ولی حفاظت‌شدهء داخلی (برای مثال پسته وحشی) به‌عنوان چوب‌های استواییِ وارداتی است. هدف این پژوهش، شناسایی علمی گونه‌های مختلف چوب‌های پهن‌برگِ زینتی در بازار چوب ایران و تطبیق آنها با نام تجاری بود. مواد و روش‌ها: 39 قطعه چوب پهن‌برگ به همراه فهرستی از نام‌های تجاری و یا علمی آن‌ها از اداره بندر و دریانوردی استان گیلان و چند چوب فروشی و کارگاه منبت و معرق در تهران و کرج تهیه شدند. در مرحله نخست، نام علمی متناظر با نام تجاریِ فروخته شده، یافت شد. سپس، سطح مقطع نمونه‌ها اسکن و اسلایدهای میکروسکوپی از آن‌ها تهیه و عکس برداری شدند. پس از استخراج ویژگی‌های آناتومی چوب، جنس یا گونه نمونه‌ها براساس فهرست ویژگی‌های میکروسکوپی برای شناسایی پهن‌برگان شناسایی و با ادعای فروشنده مطابقت داده شد. یافته‌ها: براساس نتایج به دست آمده، 80 درصد نمونه‌ها با نام درست خرید و فروش و در صنعت استفاده می‌شدند. پهن‌برگان غیربومی موجود در بازار، بیشتر از چوب‌های استوایی بوده و با توجه به این که تعداد قابل توجهی از چوب‌های مورد بررسی، ویژگی‌های بارز مشابهی (چینش پارانشیم‌های محوری، حضور پارانشیم نواری، بلور و ساختار مطبق) داشتند، تفکیک آنها به‌سختی انجام می‌پذیرفت. چوب‌های شناخته شده و معروف استوایی مانند «اوکومه»، «رزوود»، «وِنگه»، «پادوک» و «ساپِلی»، با نام درستی تجارت می‌شدند. در بین منابع تهیه چوب نیز، قریب به اتفاق چوب‌های موجود در عمده فروشی‌ها به درستی نامگذاری شده بودند ولی در خرده فروشی‌ها و کارگاه‌های کوچک چوب، تعداد اشتباه افزایش می‌یافت. درمیان چوب‌های گردآوری شده، بیشترین مغایرت در مورد چوب «تیک (ساج)» و چوب موسوم به «فوفل» دیده شد. با توجه به اینکه تیک، یکی از معدود گونه‌های استوایی در بازار چوب ایران است که مرز حلقه رویش مشخص داشته و شناسایی آن نسبتاً به سادگی انجام می‌گیرد، ممکن است تیک نامیده شدن برخی چوب‌ها، نه از روی ناآگاهی بلکه سودجویی فروشنده‌ها باشد. فوفل نیز درواقع، نام اشتباهی است که بر «رزوود هندی» گذاشته شده و به‌دلیل محبوبیت این چوب، تقلب‌هایی نیز در مورد آن انجام می‌شود. نتیجه‌گیری: در مجموع می‌توان نتیجه گرفت که به‌دلیل شباهت ویژگی‌ها، تمایز چوب‌های زینتی رایج در بازار ایران، در بعد ماکروسکوپی و تنها با تکیه بر بافت و رنگ چوب غیرممکن و در بعد میکروسکوپی نیز به سختی و تنها با اعمال دقت زیاد امکان پذیر است. علیرغم این گزاره، چوب‌های وارداتی پهن‌برگ در بازار ایران –به‌ویژه در عمده‌فروشی‌ها- با نام‌های تجاری انگلیسی آن‌ها تطابق داشته و بازار چوب ایران از نظر صحت و صداقت در خرید و فروش نسبتاً قابل اطمینان است. بااین‌حال، به‌دلیل وجود تناقض‌هایی در مورد برخی چوب‌های تزئینی محبوب، اطلاع‌رسانی و آموزش درست از ضروریات بوده و خرید و فروش چوب‌های وارداتی بهتر است با شناسنامه و یا رجوع به متخصصان علم چوب‌شناسی صورت پذیرد.